Tallan Rediyo kan ayyukan kulawa da ba’a biya

Ajiye kuma shirya wannan albarkatun azaman takaddar Kalma

Lura ga mai watasa shiri

A cewar Majalisar Dinkin Duniya ta Mata, aikin kulawa “ya kunshi ayyuka da kulla dangantaka domin cimma bukatin lafiyar jiki, da lafiyar kwakwalwa ta manya da yara, tsofaffi da kuma yan kanana, masu raunin jiki da masu karfin jiki. Ya hada da ayyukan kulawa kai tsaye da ya shafi bada kulawa ga yara, tsofafi, mutane marasa lafiya, nakasasu, hade da ayyuka wadanda ba kai tsaye ba kamar su aikin gida, dafa abinci, goge-goge, debo ruwa, siyo abinci da kuma debo itacen dafa abinci…Aikin kulawa da ba’a biya ya na nufin ayyukan da mutane sukeyi a cikin gida ko kuma a cikin unguwanni wanda ba’a biyan su kudi amma sunayi ne don amfanin alumma. Yawancin ayyukan da ba’a biya ya fi samuwa a tsakanin yan uwa. Ana samun ayyukan da ba’a biya a matakin unguwanni ga mutanen da ke wajen gida (abokai, makwabta da kum alumma unguwa).”

A ko ina a duniya, kulawa yawancin aikin mata ne da yanmata. A nahiyar Afrika, mata na bada aikin kulawa da ba’a biya sau 3.4 fiye da maza. Wanan yana ha na su damar samun ilimi da aikin yi, ya na kuma shafar zamantakewar su da lokutan hutun su. Hakan yake taba lafiyar su da kuma kara musu matakin talauci.

A wanan shirin, zaka kara ilimi akan ayyukan kulawa da ba’a biya, hade da rashin daidaiton jinsi da ke tare dashi. Maudu’in sun hada da:

Akwai bukatar nuna godiya da daraja ayyukan kulawa da ba’a biya da mata sukeyi
Ayyukan kulawa da ba’a biya ayyukan ne na musamman
Akwai bukatar kowa da kowa a cikin gida suna raba ayyukan kulawa.
Rana guda a cikin rayuwar mata masu aikin kulawa da ba’a biya
Boyayen fa’idoji da mata suke bayar wa a cikin ayyukan kulawa da ba’a biya
Koyawa yara muhimancin raba ayyukan gida
Talafawa ma’aikatan kulawa da ba’a biya hakkin alumma ne gaba daya.
Taimakawa abokiyar zama da ayyukan kulawa na gida
Ka ce a’a ga cin zarafi na jinsi akan ma’aikatan kulawa da ba a biya
Masu ma’aikata na iya taimakawa ma’aikatan kulawa da ba’a biya wajen daidaita aikin su da sauran al’amuran rayuwar su
Inganta damar samun kayan aiki ga jama’a yana taimaka wa ma’aikatan kulawa wanda ba’a biya
Yadda kafofin yada labarai da masu fada aji zasu iya canza fahimtar mutane game da aikin kulawa da ba a biya

Wanan shirin sun banbanta a tsayi, wasu dakika 45-60 ne, sanan ana iya sa su a lokuta dayawa a cikin shirye-shiryen na lafiya, ko daidaiton jinsi ko kuma wasu shirye-shirye da suka danganci haka.

Lakanin shirin ana amfani dasu ne kawai dan a gane sunan shirin. Ba anyi sune ba don a karanta da karfi a cikin shirin.

Rubutunsa

Talla #1: Nuna godiya ga mata masu aikin kulawa da ba’a biya

MAI GABATARWA:

Maza! Juma’ah ta zo fa, karshen wani sati mai tsawo kenan! Kunyi aiki da kyau!

Amma ko kunsan ko menene shima mai muhimmanci kamar aikin ku? Aikin da iyalin ku suke a gida.

Bacin an sha fama da aiki, ya na da kyau ace ka dawo ka tarar ana maka maraba a gida. Gidan da komai yake tafiya lafiya ya na baka nutsuwa a zuciya ka mai da hankalin ka wurin aikin ka.

Don haka yau, ka godewa iyalinka ga me da duk kokarin da takeyi a gida.

Talla #2: Ayyukan kulawa da ba’a biya ayyukan ne na musamman

SCENE:

WURIN KALLO

SFX:

MAGANGANU, DARIYA, KARAR KWALABE

UMAR:

David! Kayi rashin zango na farko! Ina ka shiga?

DAVID:

(MITA) Baba, Umar, in na fada ma baza ka yarda ba. Wanan mahaukaciyar matar tawa ce.

UMAR:

Ah, David. Me Abi kuma tayi yanzu?

DAVID:

(CIKIN FUSHI) kasan wani abu, na dawo gida na gaji bayan na sha wahaa ina aiki sati guda, amma wanan matar tana bani wahala. Tana gida gaba daya satin, amma tana yi kamar ita take fita take neman abinci da zamu ci. (TSAKI A CIKIN FUSHI) wai in taimaka mata in matsar da kujeru.

UMAR:

Kwantar da hankalin ka, aboki na. Gaya mun mai ya faru?

DAVID:

Na matsar da biyu, sai na tafi. Shirme kawai. Ai ba adalci a nan. Nine nake kawo kudin komai, ita ba’a abun da take yi sai mita da bani matsala.

UMAR:

Ah David, kasan ba haka bane. Kullum ka na bamu labarin abinci mai dadi da Abi take ma, da kuma yadda take kula da yan biyun ka suna cikin koshin lafiya. Shi wanan bashi da mafani kenan?

DAVID:

(YA DANYI TUNANI) Haka ne kam. Ba ta kawo kudi, amma aikin da take dan ta ga muna cikin farin ciki ba zai misaltu ba!

UMAR:

Hakane. Aikin da taek yi a gida na da matukar muhimanci, kuma ya na da amfani kamar naka.

MAI GABATARWA:

Ayyukan kulawa da ba’a biya ayyukan ne NA musamman! In babu su, ina iyalinka zasu kasance?

Talla #3: Aikin kulawa da ba’a biya alhakin kowa ne

MAI GABATARWA:

Mata ne su ke yawancin goge-goge, kula da yara, da sauran ayyukan kula da gida a cikin alumma.

Irin wadanan ayyukan a na kallon su a matsayi aikin mata. Amma bai kamata a daura wa mata kadai nauyin wadanan ayyukan na kulawa da ba’a biya!

Kowa da yake cikin gida—maza da mata, har da yara manya zau iya taimakawa da ayyukan kulawa. A raba nauyin daidai tsakanin kowa da kowa.

Ka tuna gidan da komai yake tafiya lafiya lau bashi da banbanci da kamfani, ko opis ko kuma layin kera abubuwa—yana bukatar kowa ya bada gudunmuwar sa.

Saboda haka, mu hada kai domin samun gia mai albarka.

Talla #4: Abubuwan da aikin ke bukata: Rana guda a cikin rayuwa masu aikin kulawa da ba’a biya

MARIYA: Wow, Zainab, dubi bukatun aikin nan. Haukan yayi yawa.

ZAINAB: Ahaba, nasan bai kai yadda kike fad aba, Mariya.

MARIYA: Hmmm, zaki gani ai. Abu na farko shine “dole ka zama akan waya 24/7, kwanaki 365a shekara.”

ZAINAB: Me? Ba hutu? Idan kana rashin lafiya fa!

MARIYA: Ana tsamani ka zo aiki ko b aka da lafiya. Sanan babu hutun zuwa haihuwa. Da alama dai a lokaci daya kake da damar hutu da ka aikin kulawa da ba’a biya, lokacin da kazo haihuwa da kuma dan lokacin da zakai na warkewa.

ZAINAB: Eh, amma ai haihuwa ba wai wasa bace. Wanan bukatun sun zama hauka. Amma dai ai kudin da za’a biya ka nasan da yawa, ko?

MARIYA: (DARIYA) Wana kudi? Lalle ma, ai salari dinki ziro duk wata, haka ma ziro duk shekara.

ZAINAB: (MAMAKI) Me?

MARIYA: Zaki iya nema kudin ki da ka gefe guda, amma dole ki daidaita shi da bukatun aikin kulawar ki. Sanan akwai kari ma. Dole ki iya wadanan abubuwan: iya girki, dinki, tara kudi, iya lissafi, da sanin ilimin kimiya, da iya siyo ka …

ZAINAB: (DAKATA) Wanan abun yayi yawa. Iya siyayya kuma? Wanan wane irin aiki ne? Ya sunan aikin nan ma tukunna?

MARIYA: Matar aure kenan kuma mai aikin kulawa da ba’a biya.

MAI GABATARWA: Aikin kulawa da ba’a biya na da matukar wahala yadda baka tunani. Mu ringa taimakawa masu aikin kulawa da ba’a biya, kana taimakawa kuna raba ayyuka dasu a gida, sanan ku samar da wata hanya taima-kekeniya a cikin gidajen ku, da unguwanni.

Talla #5: Boyayen abubuwa na aikin kulawa da ba’a biya

MAI GABATARWA:

Kaso mafi yawa, mata da yan’mata su suke aikin kulawa da ba’a biya kamar—goge-goge, kula da yara, wanki da guga, debo itace da ruwa.

An yi kiyasi a Afrika maso yama, mata sun fi maza yin aikin kulawa da ba’a biya sau uku zuwa hudu. Wanan yana da tasiri sosai. Yana shafar lafiya jikinsu da kuma kwakwalwa su. Amma akwai wasu boyayeun abubuwan su ma.

Ya na dakile cigaban ilimin su da kuma tatalin arzikin su, da kuma sauran mu’amalar su da mutane a wurin taron suna ko biki, ko taron siyasa.

Saboda haka, ya kamata muyi adalci muna daidata aikin kulawa da ba’a biya dan mata su cimma burin rayuwar su suma kamar kowa.

Talla #6: Koyar da ayyukan kulawa wanda ba’a biya ga matasa masu tasowa.

MAI GABATARWA:

Ya kamata mu cenja tunanin mu kan ratayawa mata alhakin ayyukan kulawa wanda ba’a biyan su, wadanan ayyukan sun hada da aikin gida. Lokaci da ya fi dacewa mu cenja wanan tunanin shine lokutan daya yara su na kanana.

Ka koya wa yaran ka cewa yin ayyukan kulawa wanda ba’a biya na da muhimanci wurin tafiyar da gida. Kuma hakin kowa ne, baba da yaro, maza da mata. Kayi kokari an raba ayyukan daidai tsakanin kowa da kowa ba mace ba namiji.

Aikace-aikacen gida shima wata kwarewa ce mai amfani ga kowa da kowa. Ba wani aiki da za’a ce na mata ne kawai ko na maza ne kawai. Me ya sa maza basu yi girki ba? Ko kuma mata suna wanke mota?

Ka kara koya wa yaranka tun yanzu dan su ci ribar rayuwa mai albarka a nan gaba.

Talla #7:Talafawa ma’aikatan kulawa da ba’a biya hakkin alumma ne gaba daya

MAI GABATARWA:

A yau, ana samun karuwar mutane da dama da suka san halin da ma’aikatan kulawa da ba’a biya suke ci, kuma suke tausaya musu irin wa wahalar da suke sha a cikin alumma. Wadanan sune matan da suke shan wahala wurin ba da kulawa da yin aikin gida, amma ba’a biyan su kuma ko goiya ba’a nuna mu su.

Ba wai kawai mu kawo chanji a cikin gidajen mu bane muce ya isa, aah. Dole mu hada kai mu gina alumma da suke girmama ayyukan kulawa da ba’a biya da kuma su kansu masu yin aikin.

Daya da ka cikin hanyoyin da zamu bi domin cimma wnana shine taimakawa kungiyoyi da siyasa masu muradin tallafawa kare yanci ma’aikata kulawa da ba’a biya.

Don haka ku zabi masu san cigaban gidajen ku!

Talla #8: Ka taimakawa abokiyar zaman ka da ayyukan yau da kullum.

SFX:

WAYA NA RINGIN

ENE:

(YANA MURNA) Dana, yau ka tuna da ni. Ya kake?

JAMES:

(YANA DARIYA) Oh Mamana, bazan taba mantawa da ke ba. Ina nan lafiya. Ina so inji shawarar ki ne akan Lucy.

ENE:

Matar ka? Ta na lafiya dai ko?

JAMES:

Ni ban san mai yake damun ta ba, shi yasa na ke so ki bani shawara yadda zan yi mata Magana. Tun da aka haifi Junior, shi Kenan ta daina dagewa akan komai.

ENE:

Kamar yaya kake nufi?

JAMES:

Jiya ko, mun gayyaci wau abokanmu gida, amma har lokacin da suka zo, bat agama goge-gogen gida ba— ki ji fa? Duk da haka babu komai na ci da za’a dan bawa baki. Sai nine na fita naje wurin sai da abinci, na siyo mu su yar kaza saboda dai kar a ji kunya. Ni ban san mai ma zance ba, amma ya dace ta gyara.

ENE:

(DA KAKAUSAR MURYA) Dana, ban ji dadin abun da kace ba.

JAMES:

Ehn?

ENE:

Ni ba haka nay i maka tarbiya ba. Sanda ta ke goge-goge, kai mai kake yi?

JAMES:

(YA RIKICE) Ni … eh …ni

ENE:

Ka tuna a murnar zagayowar ranar haihuwar mahaifin ka, kai da kanen ka kuna taimaka mun da aiki. Ko shi kan say a na taima ka mun. Kan ku daya! Toh me ya sa ba z aka taimaka wa matar ka ba?

JAMES:

(YAYI SHIRU) ya kamata ace na taimaka ma ta.

ENE:

Eh, ya kamata ace kam! Zaka fi jin dadin zaman gidanka idan kana taimakawa matar ka!

Talla #9: Ka ce a’a ga cin zarafi na jinsi akan ma’aikatan kulawa da ba a biya

DANJUMA:

Ooooh shirme kawai. (TSAKI)

BULUS:

Ah Dan, me ya faru?

DANJUMA:

Aisha ce ta kara kona mun abinci. Na tabbata kallon fim din indiya take ta manta ta daura abinci akan wuta

BULUS:

(DARIYA) wata rana sai ta zuba ma ka shuga a cikin miya a maimakon gishiri!

DANJUMA:

Bulus, kagani ko? In da wasu mazan ne, da sun buge ko dan ta shiga hankalin ta. Ta godewa Allah na dau alkawari bazan taba daga hannu in bugi mace ba…. (TSAKI).

BULUS:

(YA CIKA DA MAMAKI) akan abinci? Haba Dan, na tabbata kuskure ne. Bai kamata ka fara irin wanan tunanin ba. Tukuna ma, mai yasa kullum itace take maka ayyukan gida da ba biya kakeyi ba kamar su girki? Ai wanan ba adalci!

DANJUMA:

Eh, ka fadi gaskia. (GAJEREN NUNFASHI) Ah, ba wai zan dake ta bane. Ina cewa wasu mazan zasu iya dukan ta.

BULUS:

Nasani, amma duk da haka abun da mamaki. Yanzu ace…duk sanda mukayi kuskure sai Mallam Sule ya dake mu? Kamar lokacin da ka manta ba ka kule kofa ba, akuyoyi shida suka gudu sai a dake ka?

DANJUMA:

Ka daina taso da tsohon labari.

BULUS:

Idan maigidan mu bai dake ka ba, lokacin da kayi masa asarar kudi, Ina ganin ya dace ka yafe dan an kona ma abinci.

DANJUMA:

(AJIYA ZUCIYA) zanyi maneji. Ina ganin zan na tashi da wuri dan in dafa wa kaina abincin rana. Bazan jure rama da nake tayi ba.

MAI GABATARWA:

Babu dalilin da zai sa a ci zarafin mutum saboda jinsin sa

kuma kar ku sake ku bari haka ta faru, musamman ma dan wani kalilan abu da abokiyar zaman ka tayi ma kamar wahala da takeyi kan aikin gida.

Talla #10: Masu ma’aikata na iya taimakawa ma’aikatan kulawa da ba’a biya wajen daidaita aikin su da sauran al’amuran rayuwar su.

HOST:

Bar kan ku da dawo shirin mu na Kasuwanci mata a gidan Rediyo mu mai albarka. Muna tare da Yankat Frank a wurin kasuwancin ta mai suna Yankat Chips. Muna godiya da karbar gayatar mu da ki kayi Ms. Frank.

YANKAT:

Ina farin ciki da zuwa na shirin.

HOST:

Duk in da na juya a fadin jahar, sai inga wurin saida dankalin ki, lalle abu sai san barka.

YANKAT:

Kwarai kuwa, mun bude sababun wurare a shekarun baya da suka wuce. Lokacin da aka fara cinikin dankalin sosai, nasan dole inyi kasada in bude sababun wurare. Kuma dai nayi sa’a ina da ingantatun ma’aikata a tare dani.

HOST:

Naga ma’aikatan ki da yawa mata ne a wurin nan, da niya kikai haka ko kuwa?

YANKAT:

Na dade in neman damar da zan samu in taimakawa yan’uwa na mata, fara sana’ar sarafa dankali, ta bani damar cinma buri na.

HOST:

Kinyi dabara sosai gaskia.

YANKAT:

Na dau darasi a kaina irin wahalar da mata suke sha wurin daidaita aikin su da kuma ayyukan gida. Shi yasa muke da lokutan aiki daban-daban. Kuma muna sa ran shekara mai zuwa, zamu samar da wurin, yadda mata masu yara zasu na zuwa da su su ajiye lokacin da suke aiki.

HOST:

Kina taimako sosai.

YANKAT:

Yana da muhimanci masu kamfani suna taimakawa ma’aikatan su dan ganin sun bada gudunmuwa sosai. Hakkin su ne a kula dasu sosai! Idan na taimakawa ma’aikata na, zasu taimakawa gidajen su da kudin shiga, atre da taimkawa sana’oi na!

Talla #11: Samar da ingantatun hanyoyin samun kayan aiki na taimakawa ma’aikatan kulawa da ba’a biya

SARAUNIYA:

Miji na, wana mata ne suka zo fada wurin ka jiya? Sun dade suna tattaunawa da kai.

MAI GARI:

Hm? Oh wasu mata ne yan garin nan amma su na zaune a cikin gari yanzu. Sun zo su yi godiya ne sanan su na tambaya ko akwai wani abu da zasuyi su taimakawa alumma. Suna neman yadda da izinina a matsayina na mai gari kan shirye-shiryen su.

SARAUNIYA:

(MURNA) yayi kyau. Ina mutane da yawa zasu na tunamu kamar haka. Kace sun zo su yi maka godiya? Saboda me?

MAI GARI:

Kin tuna sanda muka ce zamu gina rijiya kika bada shawara mu gina ta kusa cikin gari?

SARAUNIYA:

Eh na tuna, mutane basa son haka saboda ruwan rijiyan zaiyi zurfi sosai akan sauran wuraren, amma suaran wuraren yafi nisa.

MAIGARI:

(FARIN CIKI) haka matan suka ce. Sun ce haka rijiyar a wurin ya rage musu lokacin da suke dauka wurin debo ruwa, dan haka ya basu samun lokacin zuwa makaranta suyi karatu.

SARAUNIYA:

Ban yi mamaki ba—wanan tafiyar debo ruwan ba was aba ce. Sau biyu a rana kuma! Bacin an gina rijiyar, wanda sukai nasarar cin jarabawar karshen hutu sun karu. Ba mamaki yan-matan nan suka zo suyi maka godiya.

MAIGARI:

Ban san cewa zabar wurin da za’a haka rijiya kawai a wuri da ya dace zai yi tasiri haka ba.

SARAUNIYA:

Abun da kake so kace anan shine, matar ka, Sarauniya, tana da wayo sosai da sosai. (SU KA BUSHE DA DARIYA)

MAI GABATARWA:

Idan kana tunanin gina abubuwan more rayuwa, ka tuntubi ma’aikatan kulawa da ba’a biya! Ku tambaye su mai suke so kuma suke da bukata, sanan kuna neman shawarar su kafin ku yanke hukunci. Idan ku ka kula da bukatun su, zaku taimaka wurin basu rayuwa mai kayu a gaba!

Talla #12: Yadda kafofin yada labarai da masu fada aji zasu iya cenza fahimta mutane game da ayyukan kulawa da ba’a biya.

MAI GABATARWA:

Akwai hanyoyi da yawa da za’a iya inganta rayuwa ma’aikatan kulawa da ba’a biya. Daya daka cikin hanyoyin shine gidajen jaridu da masu fada aji a cikin alumma, suyi amfani da damar da suke da ita wurin cenja fahimtar mutane cewa mata ne ke da hakkin duka ayyukan kulawa.

Zamu iya cenja tunanin mutane cewa namiji zai iya zama mai bada kulawa kuma yayi nasara sosai akan haka.

Za kuma mu iya habbaka kukan ma’aikatan kulawa da ba’a biya sanan da sauraron abubuwan da ke damun su.

Ma’aikatan yada labarai, muyi amfani da dandalinmu wurin taikamko da inganta rayuwar ma’aikatan kulawa da ba’a biya.

Acknowledgements

Godiya:

Gudunmuwa: Ted Phido, marubuci mai zaman kansa, Lagos, Nigeria

Bita: Zahra Sheikh Ahmed, Manazarchi shirin, Women’s Economic Empowerment, UN Women East and Southern Africa Regional Office, Nairobi.

An samar da wanan ne ta shirin ‘UCARE – Unpaid Care in sub-Saharan Africa‘, wanda ke da kudirin habaka daidaiton jinsi da kuma karfafa mata ta hanayar jadada yin adalci da daidaito wurin raba ayyukan kulawa da ba’a biya da ayukan gida a tsaknin duk mazauna cikin gida a nahiyar kuda da hamadar Afrika. An aiwatar da aikin ne da ahdin gwiwar gidan Farm Radio International (FRI), UN ta Mata, da kuma cibiyar sadarwa da cigaban mata ta Afrika (FEMNET) godiay mai yawa da tallafin Global Affairs Canada.

Lura ga mai watasa shiri

Rubutunsa

Acknowledgements

Rubutun rediyo masu alaƙa