ፍየል በማርባት በምስራቅ ኬንያ የተከሰተውን ድርቅ መቋቋም

እንደምን አደራችሁ፤ ወደ አርሰ አደር ለአርሶ አደር ፕሮግራማችን እንኳን በሰላም መጣችሁ፡፡ በዛሬው ፕሮግራማችን የድርቅን ተጽእኖ እና አርሶ አደሮች እንዴት እየተቋቋሙት እንደሆነ እንነጋራን፡፡ በምስራቃዊ ኬንያ በምትገኘው በምዊንጊ ያሉ አንዳንድ አርሶ አደሮችን ጎብኝቻለሁ፤ እነዚህ አርሶ አደሮች በተሳካ ሁኔታ ከከብት አርቢነት ወደ ወተት ፍየል አርቢነት ተቀይረዋል፡፡ በመጀመርያም የአርሶ አደሮች አስተባባሪ ከሆነው ከማክዶናድ ምኑቬ ጋር ተነጋግሪያለሁ፡፡

ድርቅ የሰዉን መተዳደርያ በምን መልክ ቀይሮታል?

በምስራቃዊ ኬንያ ዋነኛው መተዳርያ የዝናብ ግብርና ነበር፤ አብዛኛዎቹ ሰዎች በግብርና ይተዳደሩ ነበር፡፡ ግብርናን ግን ረጃጅም ደረቅ ወቅቶች ተገዳድረውታል፡፡ ይሄ አካባቢ በከፍተኛ ደረጃ ከተጎዱት አካባቢዎች አንዱ ነው – ኑኢን ምዊንጊ የሚኖሩ ሰዎች ምግብ አጥተው ውሻ ይበሉ እንደነበር ዜናውን ሳትሰሚ አትቀሪም!

ድርቁ አርሶ አደሮች ላይ ምን ምን ዓይነት ተጽእኖዎች ፈጥሮባቸው ነበር?

ዘር አልበቅል እያለ፣ የሰብል ምርትም እየቀነሰ እና ወቅታዊ ወንዞች በመድረቃቸው ብዙ የቁም እንስሳት እየደከሙና በመጨረሻም እየሞቱ እንዲሁም ዝናብ ባለመኖሩ በነዚህ በነዚህ ጉዳዮች አርሶ አደሮች ያማርሩ ነበር፡፡ ይህ ሁኔታ አርሶ አደሮችን በመንግስት እርዳት ላይ ጥገኛ እንዲሆኑ አስገድዷቸው ነበር፡፡

የደረቅ ወቅቶችን እንዴት ማለፍ ቻሉ?

አርሶ አደሮች ሌሎች መተዳደርያ መንገዶችን መፈለግ ጀመሩ፤ በሕገ ወጥ መንገድ ዛፍ ይቆርጡ፣ ከሰል ያከስሉ እና ከደረቁ ወንዞችም አሸዋ ያመርቱ ነበር፡፡ ይህም መሬታችንን ለግብርና እንዳይሆን የበለጠ አጎሳቁሎት ነበር፡፡

ወንዶች ወደ ከተማ እየሄዱ የግንባታ ቦታዎች ላይ ጥቂት ገንዘብ ለማግኘት በጉልበት ሠራተኛነት መቀጠር ጀመሩ፡፡ ልጆችም ክፍል ውስጥ በረሃብ መቀመጥ ስለማይችሉ ወደዚሁ ሥራ ተሰማርተው ነበር፡፡ ገበታ ላይ ምግብ ለማቅረብ ሁሉም አስተዋጽኦ ማድረግ ነበረበት፡፡

አሁን ግን አርሶ አደሮች ድርቁን የሚቋቋሙበት መንገድ አግኝተዋል፡፡ አሁን ድርቅ የሚቋቋሙ ሰብሎችን እያበቀልን፣ ድርቅ የመቋቋም ችሎታ ያላቸው የፍየል ዝርያዎችን እያረባን ጥሩ ሁኔታ ላይ ነው ያለን፡፡

ድርቁን ለመቋቋም ወደዚህ ዓየንት አሠራር መቀየራቸው የአርሶ አደሮችን ሕይወት አሻሽሎታል?

እንዴታ፡፡ ፍየል ማርባት ለጀመሩት የምዊንጊ አርሶ አደሮች ዝናቡ ትንሽ እንኳን ቢሆን ወተት ያገናኛሉ፤ ፍየሎችን ሽጠው ገንዘብ ያገኛሉ፤ ድርቅ ለሚቋቋሙ ሰብሎቻቸውም ፍግ ያገኛሉ፡፡ ከአምስትና 10 ዓመት በፊት ይሆን እንደነበረው አሁን ቤተሰቦቻው አይራቡም፡፡ ሕጻናቱ ጤነኞች ናቸው፣ ትምሕርታቸውምንም አያቋርጡም፡፡ እንዲያውም አርሶ አደሮቹ አልፎ አልፎ ለትምህርት ቤት ምገባ መርሃ ግብር የሚሆን ጥቂት እህል ያቀርባሉ፡፡

አርሶ አደሮች ብዙ ፍየሎች ሲኖሯቸው እና አንድ ፍየል ሸጠው ጥሩ ብር ካገኙ ጥሩ የውሃ ማጠራቀሚያ በርሜሎች እንዲገዙ እናበረታታለን፡፡ በነዚህ በርሜሎች የሚይዙት ውሃ ለረጅም ጊዜ ያገለግላቸዋል፤ ዝናብ በተጠበቀበት ጊዜ ሳይመጣ ሲቀርም ይጠቀሙበታል፡፡ ዝናብ ሲመጣ ደግሞ ው እንዲያቁሩ እናበረታታቸዋለን፡፡ ይሄ በርግጥ የአርሶ አደሮቹን ህይወት ቀይሮላቸዋል፡፡

የመግቢያ ሙዚቃ ከፍ ብሎ ዝቅ ይልና ይጠፋል

እስከ ቅርብ ጊዜ ድረስ የኬንያ አነስተኛ አርሶ አደሮች ብዙም ፍየል አያረቡም ነበር፡፡ የፍየል ወተትም እምብዛም አይጠጡም ነበር፡፡ ያ ግን አሁን ተቀይሯል፡፡ በአርሶ አደሮች ቤት ፍየል የሚገኝበት አንድ የምስራቃዊ ኬንያ አነስተኛ መንደር ጎብኝቼ ነበር – በዚያ መንደር የፍየል ወተት በጣም ተወዳጅ መጠጥ ነው፡፡

ከጥቂት አመታት በፊት በዚህ አካባቢ ለሚኖሩ አብዛኞቹ አርሶ አደሮች ተመራጩ እንስሳ ላም ነበር፡፡ ላሞች ግን የተራዘመ ድርቅ መቋቋም አይችሉም፡፡ የአካባቢው አርሶ አደሮች ወደ ፍየል መቀየራቸው አስደስቷቸዋል፡፡ ከነዚህ አርሶ አደሮች አንዷ ቴሬሲያ ናት፡፡ ስለፍየሎቿ ስታወራ ደስታዋን መቆጣጠር ያቅታታል፡፡ በቅርቡ ወደ ምስራቃዊ ኬንያዋ ምዊንጊ የሄድኩኝ ጊዜ አግኝቻት ነበር፡፡

የእርሻ ድምጾች፡፡ የሰው ኮቴ ድምጽ፡፡ ድምጹ ይቀንስና ይቀጥላል

አሁን የምንገኘው በቴሬሲያ እርሻ ነው፤ እርሻው ከሁለት ቀርጥ ትንሽ ዝቅ ይላል፡፡ ከመኖርያ ቤቷ ጎን የፍየል ጎረኖ አለ፡፡ ቴሬሲያ ስንት ፍየሎች አሉሽ?

አሁን አስር ፍየሎቸ አሉኝ፡- ሁለት ወንድ እና ስምንት ሴቶች፡፡ ስጀምር ሦስት ነው የነበረኝ፡፡

በጣም በዝተውልሻል፡፡ ምን ዓይነት ፍየሎች ነው ያሉሽ?

ከወንድ ቶገንበርግ ፍየል እና ከአካባቢያችን ሴት ፍየሎች የተዳቀሉ ናቸው፡፡

ፍየል ማርባት የጀመርሽው እንዴት ነው?

በፋርም አፍሪካ የወተት ፍየሎች ማሻሻያ ፕሮጀክት አማካኝነት የቶገንበርግ ወንድ ፍየል ያገኙ አርሶ አደሮች ነበሩ፡፡ በጊዜው በጣም ጥቂት ሰዎች የዚሀ አካባቢ ፍየሎች ነበሩን፤ ስለ ቶገንበርግ ግን ሰምተን አናውቅም ነበር፡፡ ግን የተዳቀሉት ፍየሎች በተለይ እንደኛ ላለ ደረቅ አካባቢ እንዴት እንደሚጠቅሙ አወቅን፡፡

ከወንድ ቶገንበርግ ፍየል ጋር ለማዳቀል ፕሮጀክቱ የአካባቢው ዝርያ ፍየል ገዝተን እንድንመጣ ይፈልግ ነበር፡፡ ጥርጣሬ ነበረኝ፤ ቢሆንም ሦስት ሴት ፍየሎች ገዝቼ በወንድ ቶገንበርግ ፍየል እንዲጠቁልኝ ወሰድኩ፡፡

ሦስቱም ሁለት ሁለት ግልገል ወለዱና ተገረምኩኝ፡፡ ከአካባቢያችን ዝርያዎች ይልቅ እነዚህ ትልቅ እና ጠንካራ ነበሩ፡፡ ከስድስት ወር በኋላ ጥቂቶቹን ሸጬ ሴቶቹን እንደገና ወስጄ አስጠቃሁ፡፡ ድጋሚ የተወለዱት ከመጀመርያዎቹ ይልቅ ጠንካራ ነበሩ! እንዲህ እያደረኩ አበዛኋቸው፡፡

እንዴት ትመግቢያቸዋለሽ?

ጭድ እና የቁጥቋጦ ቅጠሎች እመግባቸዋለሁ፤ አልፎ አልፎ ደሞ ከግብርና ሱቅ የእንስሳ መኖ እየገዛሁ እሰጣቸዋለሁ፡፡ የማዕድን ጨውም እሰጣቸዋለሁ፡፡ ተጨማሪ ምግቡ ወተታቸውን ያበዛዋል፡፡ ሦስት ወር ሲሞላቸው የሆድ ትላትል መዳኒት እሰጣቸዋለሁ፡፡ ሲያማቸው የእንስሳ ሐኪም ጠርቼ አሳክማለሁ፡፡

ፍየሎች ጥሩ ጎረኖ እንደሚፈልጉ ይገባኛል፡፡ ፍየሎች ጤነኛ እንዲሆኑ ምን ዓይነት ጎረኖ ያስፈልጋቸዋል?

መጀመርያ የፍየሎቹን ጎረኖ ከበጠጣቸው በላይ ከፍ የሚል እርብራብ ወለል አድርገሽ መሥራት አለብሽ፡፡ ፍየሎቹ በጠጣቸው ላይ ከተኙ ትላትል እና ሌሎች ጥገኛ ነፍሳት በመንጋው መካከል በቀላሉ በመሰራጨት ሊያሳምሟቸው ይችላሉ፡፡ በተጨማሪ ጎረኖውን በየቀኑ አጸዳለሁ፡፡

ሁል ጊዜ ልክ እንዲዚህ ተዘግቶባቸው ነው የሚኖሩት?

ሁል ጊዜ አይደለም፡፡ አልፎ አልፎ ከግቢ ውጭ ያሉ የዱር ዛፎች እና ቁጥቋጦዎችን ይቀነጣጥባሉ፡፡ ግን በሽታ እንዳይተላለፍባቸው ወይም ከዚህ አካባቢ ዝርያዎች ጋር እንዳይዳቀሉበኝ ስል ውጭ ካሉ ፍየሎች ጋር እንዳይቀላቀሉ አደርጋለሁ፡፡

ከሌሎች የቤት እንስሳት አንጻር በዚህ አካባቢ ፍየል ማርባት ምን ይጠቅማል?

ላም አድጋ ለመሸጥ እስከምትደርስ ድረስ ረዘም ያለ ጊዜ ትወስዳለች፡፡ የቶገንበርግ ዲቃላ በስድስት ወር አድጎ 6,000 ብር ይሸጣል፡፡ ላም ዓመት ሞልቷት እንኳን አትሸጥም – ብትሸጫትም የረባ ብር አታገኝባትም፡፡

አገር በቀል ፍየሎች በስድስት ወር በደንብ ስለማያድጉ ለመሸጥ አይደርሱም፡፡ አመት ከሞላቸው በኋላ እንኳን 850 ብር ቢሸጡ ነው፡፡ ዲቃላው ደግሞ ከተንከባከብሽው እስከ ስድስት ዓመት ሊኖር ይችላል፡፡

የዲቃላዎቹ ወተት ምርት ብዙ ነው?

አዎ፡፡ ሲዎልዱ ደግሞ ዲቃላዎቹ በቀን ሁለት ሊትር ወተት ይሰጣሉ – ጧት አንድ ሊትር ማታ አንድ ሊትር፡፡ ከአንድ ወይም ከሁለት ወር በኋላ ይቀንስና ለእንድ ሊትር እሩብ የጎደለው በቀን ሁለት ጊዜ ይሰጣሉ፡፡ በዚህ ልክ ለረጅም ጊዜ ወተት ይሰጣሉ፤ ኋላ ግን በቀን ወደ ግማሽ ሊትር ይወርዳል፡፡ ያን ጊዜ ለመጠቃት ደርሰዋል ማለት ነው፡፡ አንድ ፍየል ባንድ ጊዜ አንድ ግልገል ትወልዳለች፤ አንዳንዶቹ ግን ሁለትም ይወልዳሉ፡፡ ሁለት ከሚወልድት ፍየሎች ዘር ካስቀረሽ ባንድ ጊዜ ሁለት ሁለት የሚወልዱ መንጋዎች ይኖሩሻል፡፡

የፍየል ወተት በዚህ አካባቢ ተቀባይነት አለው?

ከጥቂት ኣመት በፊት ከነበረው አሁን ይሻላል፤ ብዙ ሰዎች ግን የፍየል ወተት ሽታው ደስ አይልም ይላሉ፡ ፡ ግን ወንዱን ፍየል ወተት በሚታለብበት ጊዜ እና ከወተቱም እንዳይደርስ ካደረግሽው ያንን ጠረን መከላከል ይቻላል፡፡

ሃቁ ግን ፍየሎችሽን እንደተንከባከብሻቸው ልክ ጥሩ ወተት ታገኛለሽ፡፡ የፍየል ወተት ላይ ያለው ጠረን የሚመጣው የሚታለቡትን ፍየሎች ከወንዶች ፍየሎች ጋር ስታኖሪያቸው ነው፡፡ እዚህ አካባቢ የፍየል ወተት መሸጥ የጀምርኩኝ ጊዜ የፍየል ወተት በፍጹም የማይጠጡ ሰዎች ነበሩ፡፡ አሁን ግን ይጠጡታል፡፡ ሽታ ስለሌለው ያንቺን ወተት እንወዳለን ይሉኛል፡፡

ፍየሎችሽ ሰብል ለማምረት ረድተውሻል?

አዎ በብዙ መልኩ፡፡ ፍየሎች ሸጬ የማገኘው ገንዘብ እርሻዬን ለሚያርሱልኝ ሠራተኞች ለመክፈል እና ዘር ለመግዛት ይረዳኛል፡፡ ከፍየሎቹም ፍግ ስለማገኝ መግዛት አያስፈልገኝም፡፡

ከፍየሎችሽ በቂ ፍግ ታገኛለሽ?

መዝሪያ ቦታዬ ትልቅ ስላልሆነ ይበቃኛል፡፡

ይሄ ሥራ ግን ለሴቶች የሚከብድ ይመስላል፡፡ ለምን ወደ ሥራው ለመግባት ወሰንሽ?

በጣም አትራፊ ሆኖ አግኝቼዋለሁ፡፡ ትርፉ ነው አተኩሬ እንድሠራ እና እንድወደው ደረገኝ፡፡

ፍየሎቹ ጥሩ ሆነውልኛል፡፡ ወተቱን በቤታችን ጠጥተን የተረፈንን እሸጠዋለሁ፡፡ ሸጬ በማገኘው ብር ለቤት የሚያስፈልገንን እገዛለሁ፡፡ ገንዘብ በጣም ሲያስፈልገኝ አንድ ወይም ሁለት ፍየል ሸጬ ለትምህርት ቤት ክፍያ ወይም ለሐኪም እጠቀማለሁ፡፡

ከፍየሎቹ ባገኘሁት ብር የእህል መሸጫ ሱቅ ከፍቻለሁ፡፡ ብድርም ወስጃለሁ፤ በአርሶ አደር ቡድናችንም ፍየሎቼን ሸጬ ያገኘሁትን ገንዘብ ቆጥቤያለሁ፡፡ መኪና ገዝቻለሁ፤ አሁን ፍየሎቼን እና እህሌን ወደ ገበያ ለመሸጥ አመላልስበታለሁ፡፡

ዋናው ግን በነዚህ ፍየሎች የተነሳ ሦስቱ ልጆቼ ትምህርት ቤት መግባታቸው ነው፡፡ ሁለቱ ሴቶች ዩኒቨርሲቲ ጨርሰዋል፤ አንድ ልጅ በኮሌጅ አለኝ፡፡ የልጅ ልጆቼ የፍየል ወተት ይወዳሉ፤ በጣም ጤነኛ ናቸው!

አድማጮቻችን ስትከታተሉት የነበረው ከቶገንበርግ ወንድ ፍየሎች እና ከአካባቢው ሴት ፍየሎች የተገኙ ዲቃላ ፍየሎችን ከምታረባው አርሶ አደር ቴሬሲያ ጋር ያደረግነውን ቀይታ ነበር፡፡ አሁን ደግሞ በቴሬሲያ መንደር የሚኖር ፍየል አዳቃይ ጋር እንገናኝ፡፡

መሸጋገርያ ሙዚቃ ወደ እርሻ ድምጽ እየተቀየረ ይሄዳል፡፡ ድምጹ ቀንሶ ከንግግሩ ስር ይቀጥላል፡፡

ይሄው የጆሴፍ ግቢ ደርሰናል፡፡ ዛሬ በጣም ይሞቃል፣ እንግዲህ ዮሴፍ ተኝቶ ሊሆን ይችላል፡፡ እስኪ ልፈልገው፡፡ (ትጣራለች) ዮሴፍ፣ ዮሴፍ፣ እንግዶች መጥተዋል፡፡

(ከማይክ ውጭ) መጣሁ ትንሽ ጠብቁኝ፡፡

የእግር ኮቴ ድምጽ ይሰማል

(እያዛጋ) ይቅርታ አርጉልኝ፡፡ (ይስቃል) ሽማግሌ ነኝ እንግዲህ ጸሃዩ ሲያቃጥል እንቅልፍ ይጥለኛል፡፡ እንኳን ወደ ግቢዬ በደና መጣችሁ፡፡ እንደምታዩት ትንሽ ቦታ ናት – የኔ ቤት እና የፍየሎቹ ጎረኖ ነው ያለው ሁሉም አንድ ቀርጥ በማይሞላ መሬት ላይ፡፡

ዮሴፍ፣ ዊኒን ተዋወቃት፡፡ ስለፍየሎች ለማውራት ዛሬ ትመጣለች ያልኩህ እሷን ነበር፡፡

እንዴት ዋልሽ፡፡ ዮሴፍ እባላለሁ፡፡ የቶገንበርግ ፍየል ከአገር በቀል ፍየሎች ጋር አዳቅላለሁ፡፡ አሁን ንጹህ የቶገንበርግ ዝርያ የሆነ ፍየል እና ሁለተ ዲቃላዎች አሉኝ፡፡

ጤነኛ ይመስላሉ፡፡ ቶገንበርጉን ስንት ትሸጠዋለህ?

አሁን በየቀኑ ገንዘብ እያገኘሁበት ስለሆነ አልሸጠውም፡፡ ሁለቱን ዲቃላዎች ለግብርና ኤግዚበሽን ለማቅረብ እያደለብኳቸው ነው፡፡ እያንዳንዳቸው 6,000 ብር ሊሸጡ ይችላሉ፡፡ ለስድስት ወር ፍየል ጥሩ ዋጋ ነው፡፡

ፍየሎችሽን ከተንከባከብሻቸው ቤተሰብሽን ይንከባከቡልሻል፡፡ ከሰድስቱ ልጆቼ ሁለቱን ያስተማሩልኝ እነዚህ ፍየሎች ናቸው፡፡ ፍየሎቹ የናይሮቢው የንግድ ትርኢት ላይ ሽልማት አሸንፈው ነበር፡፡ በሚታለቡ ጊዜ ተጨማሪ ምግብ ካገኙ ብዙ ወተት ይሰጣሉ፡፡ አንድ ጤነኛ ዲቃላ ፍየል በቀን ሦስት ጊዜ ትታለባለች፡፡ አንዳንድ ገበሬዎች ከላም ይልቅ በነዚህ ፍየሎች የተሸለ ትርፍ ያገኛሉ፡፡ እኔ እነሱን እመርጣለሁ፡፡

ቶገንበርግ ፍየልህ በቀን ስንት ሴት ፍየሎችን ያጠቃል?

በደንብ ከተቀለበ በቀን አምስት ወይም ከዚያ በላይ ሴት ፍየሎችን ያስተናግዳል፡፡

ምን ትመግበዋለሁ?

ብዙ ምግብ ነው የሚበላው፡፡ ሳር እና ቅጠላ ቅጠል ቆርጬ አደርቅለታሁ፡፡ አንዳንዴ ሜዳ ላይ እንዲግጥ እለቀዋለሁ፡፡ ደረቅ ሳር ሲበላ ብዙ ውሃ ይጠጣል – አሳ በይው፡፡ አርጥብ ቅጠል ከበላ ግን ብዙም ውሃ አይፈልግም፡፡ በጣም ሞቃት በሚሆንበት ጊዜ ጥላ አደርግለታሁ፡፡ ጥላ ካላገኘ አየሩ ሞቃት ሲሆን በጣም ትንሽ ነው የሚበላው፡፡

ቶገንበርጉ ፍየል ከመቼ ጀምሮ ነው ያለህ?

ጡሮታ ስወጣ ከ1996 ዓ.ም. ጀምሮ፡፡ ፍየሎቹን ከማግኘቴ በፊት መሰረታዊ የእንስሳት አያያዝ፣ ጥሩ መጠለያ አሠራር እና ጭድ አዘገጃት ስልጠና ወሰድኩኝ፡፡

ሌሎች አርሶ አደሮች ሴት ፍየሎች ይዘው ሲመጡ ስንት ታስከፍላቸዋለህ?

የአርሶ አደሮች ቡድን አባል ለሆኑ 17 ብር ያህል እናስከፍላለን፤ አሁን ግን እነዚህን ፍየሎች መንከባከብ ውድ ስለሆነ 34 ብር ልናደርገው ነው፡፡ አባል ያልሆኑት እጥፍ ይከፍላሉ፡፡

ላም ማርባት ታስባለህ?

እንዴት እቀልባቸዋለሁ? ከከብቶች አንጻር ፍየሎች ትንሽ ጉልበት እና ጊዜ ይበቃቸዋል፡፡ የሚበሉትም አነስ ይላል፤ ከላሞች ይልቅም እነሱ ከአካባቢው ጋር በቀላሉ ይለማመዳሉ፡፡ በቀላሉ አይታመሙም፤ በበጋው ወቅት አንዳንድ ጊዜ ከባድ ዝናብ ስለሚጥል ፍየሎቹን ብይዝ ይሻለኛል፡፡ እነዚህን ፍየሎች ማራባት በጣም ደስ ብሎኛል!

መሸጋገርያ ሙዚቃ

ተመልሰናል አድማጮቻችን፡፡ የወተት ፍየሎን ስለማርባት እየተማርን ነው፡፡ የወተት ፍየል የምታረባዋን እና ፍየል የሚያዳቅለውን አርሶ አደር አዳምጠናል፡፡

ስለዚህ ከወተት ፍየሎቻችሁ ከፍተኛ ጥቅም ለማግኘት እንዴት ልትንከባከቧቸው ይገባል? የእንስሳት እርቢ እና ዘረ መል ባለሙያ የሆኑትን ፕሮፌሰር አይዛክ ሳንጋ ኮስጌይን አነጋግሬያቸዋሁ፡፡ በመጀመርያ በአፍሪካ ስላሉ የፍየል ዝርያዎች ጠየኳቸው፡፡

ፍየሎች በሦስት ምድብ ይከፈላሉ፡፡ የመጀመርያዎቹ አገር በቀል ፍየሎች ናቸው፤ እነዚህ ፍየሎች በአርሶ አደሮቻችን እጅ የሚገኙ ሲሆኑ ብዙውን ጊዜ ለስጋ ምርት ይውላሉ፡፡ ወተትም ስጋም የሚሰጡ መንታ ጥቅም ያላቸው ፍየሎችም አሉን፡፡ በመጨረሻም ቶገንበርግ፣ ሳነን እና አልፓይን የተባሉ ከውጭ የመጡ ዝርያዎች አሉ፡፡

ቶገንበርግን ጠቀሱ፡፡ የኬንያን የአየር ንብረት እንዲቋቋም የሚያስችሉት ምን ነገሮች አሉት?

ቶገንበርግ ምንጩ ስዊዘርላንድ ነው፡፡ ኃይለኛ ነው፤ ምግቡንም ፈልጎ መብላት ጎበዝ ነው፡፡ ይህ ዝርያ የሚስማማው ቀዝቃዛ አካባቢ ነው፤ በደንብ ከተያዘ ግን ኬንያም ጥሩ ይኖራል፡፡

ቶገንበርግ ከአገር በቀል ፍየሎች የተለየ አያያዝ ይፈልጋል?

ሁሉም ፍየሎች በተለይ ደግሞ የወተት ፍየሎች ከአመጋብ፣ እርቢ፣ በሽታና ተባይ ቁጥጥር፣ የውጭ ጥገኛ አካላት ቁጥጥር እና ከመኖርያ ቦታ እና ደህንነታቸው አንጻር እንክብካቤ ይፈልጋሉ፡፡

ቶገንበርጎች በደንብ ካተመገቡ ወተት አይሰጡም፡፡ ከበሽታ ነጻ መሆንም አለባቸው፤ ለረጅም ጊዜ ጸሃይ ላይ መቆየት የለባቸውም፡፡ ከአገር በቀል ፍየሎች አንጻርም በቀላሉ በሳንባ ምጭ ይጠቃሉ፡፡

ለቶገንበርጎች ኃይል ሰጭ ምግብ፣ ገንቢ ምግብ እና ማዕድንን አመጣጥኖ የያዘ ምግብ ያስፈልጋቸዋል፡፡ ገምቢ ምግብ እንዲያገኙ ከአሳ ተረፈ ምርት የተዘጋጀ መኖ ወይም ጥራጥሬ ልትጠቀሙ ትችላላችሁ፡፡ በተጨማሪም በቂ ሳር ለምሳሌ ሙጃ ወይም የስኳር ድንች ቅጠልና ግንድ ማቅረብ ያስፈልጋችኋል፡፡

ቶገንበርግን እና ዲቃላዎቹን የሚያጠቁ የተለመዱ በሽታዎች ምንድን ናቸው?

ፍየሎችን በጣም በተደጋጋሚ የሚጠያቃቸው ተላላፊ የፍየሎች የሳምባ በሽታ ነው፡፡ በወሊድ ጊዜ ወይም መስክ ላይ በሚቆዩበት ጊዜም ለመንጋጋ ቆልፍ ይጋለጣሉ፡፡

እነዚህ በሽታዎች እንዴት ይታከማሉ?

እንደ ሳንባ ምች ላሉ በሽታዎች ህክምናው አስቀድሞ በክትባት መከላከል ነው፡፡ የእንስሳት ሐኪም ፍየሉ ቆስሎ በባክቴሪያ ቢመረቅዝ አንቲባዮቲክ (የፀረ-ተህዋሲያን መድሃኒት) ሊሰጠው ይችላል፡፡

ሌላው መታየት ያለበት ጉዳይ ደግሞ የፍየሎቹ ጎረኖ ነው፡፡ ጥሩ ጎረኖ አያያዝ ወሳኝ ነው፡፡ በፍየሎቹ ማደርያ ውስጥ ነፋስ መንፈስ የለበትም፡፡

ሌላስ ስለፍየሎች ጎረኖ መታሰብ ያለበት ምን ጉዳይ ይኖራል?

ዋናው ነገር የሳንባ ምች እና ትላትልን ለመካላከል ፍየሎች አርጥብ ወለል ላይ እንዳይተኙ መጠንቀቅ ያስፈልጋል፡፡

የፍየሎቹ ጎረኖ ከጉልበት ትንሽ ዝቅ ያለ ከፍታ ከመሬት ሊኖረው ይገባል፡፡ ይሄ ፍየሎቹ በጠጣቸው እና ሽንታቸው ላይ እንዳይተኙ ያደርጋል፡፡ የጎረኖውን ወለል በጣውላ ርብራብ ሥሩ፣ የፍየሎቹ በጠጥ እና ሽንት ወደ መሬት እንዲወርድ በጣውላዎቹ መካከል የ1.3 ሳንቲሜትር ያክል ክፍተት መተዉ ያስፈልጋል፡፡

ጎረኖው ሁል ገዜ ንጹህ እና ደረቅ፣ አየርም የሚገባበት መሆኑን አረጋግጡ፡፡ ጣራው እንዳያፈስ እና መመገቢያ ገንዳቸውም ንጹህ እንዲሆን ተከታተሉ፡፡ በትላልቆቹ ፍየሎች እንዳይረጋገጡ ግልገሎችን ከትልቆቹ ለዩዋቸው፡፡

የሆድ ትላትል ሕክምና ያስፈልጋል፡፡ ሁሉም እናስሳት ከስርያ በፊት ከሆድ ትላትል ነጻ እንዲሆኑ ማድረግ ጥሩ ነው፤ ክበድ ፍየሎም ከመውለዳቸው በፊት የትላትል መድሃኒት ይሰጣቸው፡፡ ግልገሎች በሦስተኛ ወራቸው ጡት ጥለው ሌላ ምግብ መውሰድ ሲጀምሩ የትላትል መድሃኒት ይሰጣቸዋል፡፡ ክረምት ከመጀመሩ በፊትም የትላትል መድሃኒት መስጠት ጥሩ ነው፡፡

አንድ አርሶ አደር ከፍየሎቹ ከፍተኛ ጥራት ያለው ወተት ለማግኘት ምን ማድረግ አለበት?

ተጨማሪ ወተት ለማግኘት አርሶ አደሮቹ ግልገሎቹን አንዳንድ ቀን እያዘለሉ ከምትታለበው ፍየል መለየት አለባቸው፡፡ ፍየሏ ወተት የምታዘጋጀው ለልጆቿ ስለሆነ እንደዚህ በማድረግ ወተት ማዘጋጀት እንዳታቆም ማድረግ ይቻላል፡፡

በተጨማሪ ወተቱ ፍየል ፍየል እንዳይሸት ወንዶቹን እና ሴቶቹን እንለያቸዋለን፡፡ ጠረኑ የሚመጣው ከወንዶቹ ነው፤ ወንዶቹ በተለይ በስርያ ወቅት ከባድ ጠረን ስላላቸው ያ ጠረን ወደ ወተቱ ይገባል፡፡ ጠረኑ በቀላሉ ተሰራጭቶ ወተቱ በቀላሉ ያነሳዋል፣ በዚያ የተነሳ ያን ወተት ሰዎች ላይፈልጉት ይችላሉ፡፡

ለአነስተኛ ፍየል አርቢዎች የሚናገሩት የመጨረሻ ቃል ይኖረዋታል?

አሁን መሬት እንደልብ ስለማይገኝ እና መጠኑም እያነስ ስለሆነ ፍየል ማርባት በጣም እየታወቀ ነው፡፡ በከተማ አካባቢ የወተት ፍላጎት እያደገ ነው፣ ነገር ግን እንደ ላም ላሉ ትላልቅ እንስሳት የሚሆን በቂ ቦታ ግን የለም፡፡

ብዙ ሰዎችን ፍየል እንዲያረቡ እመክራሁለ፡፡ የቶገንበርግ ፍየል ለምሳሌ በቀን እስከ አምስት ሊትር ወተት ትሰጣለች፣ ወተቱም ጥሩ ነው፡፡ ከሁሉም በላይ ግን ለእንስሶቻችሁ የሚገባውን እንክብካቤ ማድረግ አስፈላጊ ነው፡፡

በጣም አመሰግናለሁ፡፡ ፕሮፌሰር ኮስጌ በደረቅ አካባቢዎች ለሚኖሩ አርሶ አደሮች የወተት ፍየል ማርባት እንዴት ጥሩ ሃሳብ እንደሆነ እያስረዱን ነበር፡፡ አንድ ፍየል አርቢ እና ፍየል አዳቃይም አዳምጠናል፡፡

ዋና ዋና ነጥቦቹ የሚከተሉት ናቸው፡- እንስሶቻችሁን በደንብ መመገብ አለባችሁ፣ ጥሩ ጎረኖ መሥራት አለባችሁ፣ ጥሩ ንጽህና መጠበቅ አለባችሁ፣ ክትባት እና የትላትል መድሃኒት በየጊዜው በመጠቀም በሽታን እና ጥገኛ ሕዋሳትን መከላከል አለባችሁ፡፡ በተጨማሪም ጤነኛ ወንዶችን በመጠቀም ማዳቀል ያስፈልጋል፡፡ በመጨረሻም ጠቦቶቹን በሚገባ በጥንቃቄ አሳድጉ፡፡