Notes to broadcasters
Save and edit this resource as a Word document.
ማስታወሻ ለአሰራጮች
የአየር ጸባይ ለውጥ ያመጣው የተዘበራረቀ የአየር ንብረት የአፍሪካ አርሶ አደሮችላይ እየተጋረጠባቸው ነው፡፡ አንዳንድ ጊዜ የዝናቡ ወቅት ዘግይቶ ይመጣል፣ ሌላ ጊዜ ቶሎ ያቆማል፡፡ አንዳንድ ጊዜ ዝናቡ ዘግይቶና ኃይለኛ ሆኖ በመምጣት ጎርፍ ይፈጥራል፡፡ ሌላ ጊዜ ጭራሽ ሳይዘንብ በመቅረት ድርቅ ያመጣል፡፡ በእንደዚህ አይነት የአየር
ንብረት መለዋወጥ የተነሳ አርሶ አደሮችየትኛውን ሰብል እንደሚያመርቱ፣ ማሳቸውን መቼ እንደሚያዘጋጁ፣ መቼ መዝራት እንዳለባቸው እና ሌሎችንም የግብርና ሥራዎች ለማቀድ ይቸገራሉ፡፡
በአየር ንብረት መለዋወጥ የመጣባቸውን ችግር ለመቋቋም አርሶ አደሮችብዙ ነገሮችን እየሞከሩ ነው፡፡ አዳዲስ ዓይነት ሰብሎችን እያበቀሉ ነው፣ ድርቅን የመቋቋም ችሎታ ያላቸው ዘሮችን እየሞከሩ ነው፣ ሌሎች የግብርና አሠራሮችንም እየቀየሩ ነው፡፡
በኢትዮጵያ 45% የሚሆነው ኢኮኖሚ በግብርና ላይ የተመሰረት ነው፡፡ የብዙ ሰዎች ምጣኔ ሃብት እና ትዳር በአየር ንብረት በተለይም በዝናብ ላይ ጥገኛ ነው፡፡ የአየሩ ንብረቱ በሃገሪቱ የተለያዩ ክፍሎች፣ በተለይ በቆላና በደጋ፣ የተለያየ ነው፡፡ በኢትዮጵያ ደጋማ ቦታዎች ላይ አየሩ ቀዝቀስ ያለ ሆኖ ለግብርና የሚመች በቂ ዝናብ አለው፡፡
በኢትዮጵያ ደጋማ አካባቢዎች ሁለት ወቅቶች አሉ፡፡ የደረቁ ወቅት ከጥቅምት እስከ ግንቦት ሲሄድ የዝናቡ ወቅት
ደግሞ ከሰኔ እስከ መስከረም ይቆያል፡፡ በቆላማ ቦታዎች ያለው የአየር ሁኔታ ከደጋው በጣም የሚሞቅ እና ደረቅ ነው፡፡ በሃገሪቱ ዙርያ ያለው የግብርና አሠራር እንደ አየሩ ሁኔታ ይለያያል፡፡
ይህ ሰክሪፕት የኢትዮጵ የደጋ አርሶ አደሮችየአየር ጸባይ ለውጥ ምን እደረጋቸው እንደሆነ የተናገሩትን ያካትታል፡፡ ገበሬዎቹ ከአየር ጸባይ ለውጥ ጋር የተያያዙ ችግሮችን እና ከሁኔታው ጋር ለመጣጣም ምን ዓይነት ሥራዎችን
እየሠሩ እንደሆነ ይናገራሉ፡፡
የኢትዮጵያን የደጋ አርሶ አደሮችየሚያሳስቧቸው ትልቆቹ ጉዳዮች የዝናብ ወቅት እና መጠን መቀያየር እና እየሞቀ የመጣው የአየር ሁኔታ ነው፡፡ ምን እንደያሚበቅሉ ለመወሰን ከመቸገራው በተጨማሪ ምርትም እየቀነሰባቸው ነው፡፡ የአየር ጸባይ ለውጥ እንደ ደን መመንጠር እና የአካባቢ መራቆት የመሳሰሉ መሬት ላይ ጫና ከሚያሳድሩ
ችግሮች ጋር ሆኖ የገበሬዎችን የመቋቋም አቅም እየቀነሰው ነው፡፡ አርሶ አደሮችግብዓቶችን እንዲጠቀሙ፣ ዛፍ
እንዲተክሉ፣ ድርቅ
የሚቋቋሙ ሰብሎችን እንዲጠቀሙ፣ ቶሎ የሚደርሱ ሰብሎን እንዲዘሩ እና የከብት እና የዶሮ እርባታ የመሳሰሉ ሥራዎችን እንዲያጎለብቱ በመምከር የአየር ጸባይ ለውጥን ለመቋቋም እንዲችሉ የኤክስቴንሽን ወኪሎች እና የመንግስት ፕሮግራሞች እየሠሩ ነው፡፡ ገበሬዎችም እነዚህን አሠራሮች በመቀበል ውጤት እያገኙ ነው፡፡
ይህ ስክሪፕት ሦስት አሠራሮችን ያስተዋውቃል፣ ወደ ዝርዝር ማብራርያ ግን አይገባም፡፡ አርሶ አደሮችከነዚህ አሠራሮች አንዱን ወይም ሁለቱን እንዲጠቀሙበት ይህንን ፕሮግራም ለራሳችሁ ዝርዝር ጨምሩበት – ለምሳሌ ዶሮ ማርባት፣ ለተለመዱ የምግብ ሰብሎች ድርቅ የሚቋቋም የዘር ዓይነት መጠቀም ወይም ዛፍ መትከል፡፡ በጣም ብዙ መረጃ በመጠቅጠቅ አድማጮቻችሁ ለማስታወስ የሚያስቸግራቸው ፕሮግራም እንዳይሆንባቸው ተጠንቀቁ፡፡ ይህንን ፕሮግም አስከትላችሁም እነዚህን አሠራሮች እንዴት ባካባቢው መገተግበር እንደሚቻል መናገር ከሚችል ኤክስፐርት ጋር በስልክ ዝርዝር ውይይት ማድረግ ትችላላችሁ፡፡
በናንተ አካባቢ ያሉ አርሶ አደሮችየአየር ጸባይ ለውጥ እያጋጠማቸው ነው? አነጋግሯቸው እና በዚህ ጉዳይ ላይ አንድ ፕሮግራም ሥሩ፡፡
በዚህ ጉደይ ላይ አድማጮቻችሁ ስልክ በመደውል ወይም የጽሑፍ መልዕክት በመላክ የአየር ጸባይ ለውጥን እና እሱን ለመቋቋም ምን እያደረጉ እንደሆነ የራሳቸውን ተሞክሮ እንዲካፍሏችሁ ጋብዙ፡፡ ከምትጠይቋቸው ጥያቄዎች ውስጥ የሚከተሉትን መጨመር ትችላላችሁ፡-
ባለፉት ጥቂት ዓመታት ወይም ባለፉት አሥር ዓመታት ውስጥ የአየር ንብረቱ ምን ያህል ተለውጧል?
በግብርና ሥራችሁ ላይ ያሳደረው ተጽእኖ ምንድን ነው?
የአየር ንብረቱን መለወጥ ተከትሎ የመጣው ከባዱ ችግር ምንድን ነው?
ከአየር ንብረት ለውጡ ጋር ለመለማመድ ምን እርምጃዎችን እየወሰዳችሁ ነው?
ከአየር ንብረቱ ጋር ለመለማመድ በምታድረጉት ጥረት ምን ስኬቶችን አግኝታችኋል?
ይህ ስክሪፕት በትክክለኛ ቃለ መጠይቆች ላይ ተመስርቶ የተዘጋጀ ነው፡፡ በአካባቢያችሁ ያሉ አርሶ አደሮችላይ የአየር ጸባይ ለውጥ ምን ተጽእኖ እንዳሳደረባቸው ፕሮግራም ለማዘጋጀት ይህን ስክሪፕት ሃሳብ ለማግኘት ልትጠቀሙበት ትችላላችሁ፡፡ ወይም ተናጋሪዎችን በድምጽ ተዋንያንን ወክላችሁ ይህንን ስክሪፕት በመደበኛ የአርሶ አደር ፕሮግርማችሁ ላይ ልታዘጋጁት ትችላላችሁ፡፡ እንዲህ ካደረጋችሁ የፕሮግራማችሁ መጀመርያ ላይ ድምጾቹ የተዋንያን
እንጂ ቃለ መጠይቅ የተደረገላቸው አርሶ አደሮች እንዳልሆኑ ለአድማጮቻችሁ መንገር እንዳትዘነጉ፡፡
የመግቢያ እና መውጫ ሙዚቃን ሳይጨምር ይክ ስክሪፕት 13-14 ደቂቃዎች ይወስዳ፡፡
ይህ ፕሮግራም በዓመቱ በማንኛውም ጊዜ ሊተላለፍ ቢችልም አርሶ አደሮችለሚቀጥለው የሰብል ወቅት የትኘውን ሰብል ለመዝራት፣ መሬታቸውን እንዴት ማዘጋጃት እንዳለባቸው እና ሌሎችም መከተል ስላባቸው
ሥራዎች ማጤን በሚጀምሩበት ጊዜ ቢተላለፍ የተሻለ ውጤታማ ይሆናል፡፡
Script
የፕሮግራም ሙዚቃ
ይነግሯችኋል፡፡ ከኛ ጋር ቆዩ፡፡
ኢትዮጵያ ሁለት የአየር ጸባይ ክልልሎች ያሏት ሲሆን አንደኛው የኢትዮጵያ ደጋማ ቦታዎች እየተባለ የሚጠራው ማአከላዊ ፕላቶ ሲሆን ሁለተኛው እሱን ከቦ የሚገኘው ቆላማ ሥፍራ ነው፡፡ ደጋማ ቦታዎች ቀዝቀዝ ሉ ሲሆን ቆላማ ቦታዎች በጣም ሞቃት እና ደረቅ ናቸው፡፡ ነገር ግን በኢትዮጵያ ደጋማ ቦታዎች ላይም ያለው የአየር ሁኔታ እየተለወጠ ነው፡፡ አርሶ አደሮችበተራራማ መሬቶች ላይ እያጋጠሟቸው ካሉ ችግሮች በተጨማሪ ከዚህ የአየር ለውጥ ጋር ለመለማመድ እየተቸገሩ ነው፡፡ ዛሬ ከአየር ጸባይ ለውጡ ጋር ለመለማመድ ምን እደረጉ እንደሆን ከአንዳንድ የደጋ አርሶ አደሮች ጋር እንነጋራለን፡፡
የፕሮግራሙ ሙዚቃ
ጸሃይዋ አናት ሳትደርስ የእግር ጎዞ ጀምሪያለሁ፡፡ በመንገዴ የማገኛቸው አርሶ አደሮች በቡድን ሆነው የማረስ ሥራ ላይ ተጠምደዋል፡፡ አንዳንዶቹ አርሶ አደሮቹ እንዳይደክሞ ለማበረታታት የአካባቢውን ዘፈኖች ይዘፍኑላቸዋል፡፡ በሚቀጥሉት ሁለት ሳምንታት ውስጥ መዝራት ይጀምራሉ፡፡ ረጅም የግር ጉዞ ካደረኩኝ በኋላ አያኖ መገርሳ የተባሉ ያካባቢው አርሶ አደር አገኘሁ፡፡
የበሬዎች ድምጽ
የቦታ ለውጥ
እንድንጠቀም ሲመክሩን ቆይተዋል፡፡ አሁን የእርሻ መሬታችንን ከኣፈር መሸርሸር ለመጠበቅ እርከን እየሠራን ነው፡፡ አትክልትም እየተከልን ነው – ቶሎ ይደርሳሉ፣ ብዙ እርጥበትም አይፈልጉም፡፡
መተላለፊያ ሙዚቃ፣ ድምጹ እየቀነስ ይሄዳል
ባዩ ዳባ በእርሻቸው ማሃል ላይ ቆመዋል፡፡ ባለቤታቸው ብርቄ እንደ ጥቅል ጎመን እና ድንች ያሉ የጓሮ አትክልቶች ያበቅላሉ፡፡ ለአትክልታቸው እና ለቤት ፍጆታ የሚሆን ውሃ የሚያገኙበት አነስተኛ የውሃ ጉድጓድ ቆፍረዋል፡፡ ራሴን አስተዋውቄ መነጋር ጀመርን፡፡ አሮጌ ባርኔጣ አድርገዋል፡፡ የደከማቸው ይመስላሉ፡፡
የዎፎች ድምጽ
አየሩ እየተለዋወጠ ሲሄድ ግን የግብርና ሥራችንን ለመጠበቅ የተሻሻሉ የግብርና አሠራሮችን መጠቀም ግድ ሆኗል፡፡ ባካባቢያችን ያለን ዘር እንደ ምርጡ ዘር ድርቅ አይቋቋምም፡፡ አኗኗራችንም እንደ አየሩ እየተለወጠ ነው፡፡ የተሻሻለ ቴክኖሎጂ ብንጠቀም ምርታችንን እጥፍ ያደርግልናል፡፡
የኛ ግብርና በዝናብ እና በሌሎች የግብርና ሁኔታዎች ላይ ጥገኛ ነው፡፡ በተፈጥሮ ላይ እንጂ በመስኖ ላይ የተመሰረተ ሥራ አይደለም፡፡ የአየር ጸባይ ለውጥ የአካባቢያችንን ተፈጥሮ ሕይወታችንንም እየቀየረው ነው፡፡
የወፎች ድምጽ ይወጣና ይወርዳል
የቦታ የውጥ
ከ15 ደቂቃ በኋላ ትኩስ ዳቦ ቀመስኩኝ፡፡ ልጆቹ ዳቦ ስጭን እያሉ እሳቸው ለማቀዝቀዝ እየሞከሩ ነው፡፡ መጀመርያ ዳቦዉን ለልጆቻቸው ቆራረሱ፡፡ እም! የሚጣፍጥ ዳቦ ነው! ለቤት ፍጆታ ብለው ስንዴ ያበቅሉ እንደሆን ጠየኳቸው፡፡
የወፎች ድምጽ ለጥቂት ሰከንዶች ይወጣና ይወርዳል
የፕሮግራሙ ሙዚቃ ከፍ ብሎ ይወርዳል
የኢትዮጵያ የደጋ አርሶ አደሮች ዋና ችግር የዝናቡ ሁኔታ መለዋወጥ እና አየሩ በጣም ሞቃት እየሆነ መምጣት ነው፡፡ ምን እንደያሚበቅሉ ለመወሰን ከመቸገራው በተጨማሪ ምርትም እየቀነሰባቸው ነው፡፡ የአየር ጸባይ ለውጥ እንደ ደን መመንጠር እና የአካባቢ መራቆት የመሳሰሉ መሬት ላይ ጫና ከሚያሳድሩ ችግሮች ጋር ሆኖ የአርሶ አደሮችን የመቋቋም አቅም እየቀነሰው ነው፡፡ አርሶ አደሮች ግብዓቶችን እንዲጠቀሙ፣ ዛፍ እንዲተክሉ፣ ድርቅ
የሚቋቋሙ ሰብሎችን እንዲጠቀሙ፣ ቶሎ የሚደርሱ ሰብሎን እንዲዘሩ እና የከብት እና የዶሮ
እርባታ የመሳሰሉ ሥራዎን እንዲያጎለብቱ በመምከር የአየር ጸባይ ለውጥን ለመቋቋም እንዲችሉ የኤክስቴንሽን ወኪሎች እና የመንግስት ፕሮግራሞች እየሠሩ ነው፡፡ አርሶ አደሮችም እነዚህን አሠራሮች በመቀበል ውጤት እያገኙ ነው፡፡
አርሶ አደሮች በመንግስት እርዳታ በመታገዝ የቻሏቸውን እርምጃዎች እየወሰዱ ነው፡፡ እነዚህን አሉታዊ ተጽእኖዎች ለመጋፈጥ ሁሉም አብሮ መሥራት እንዳለበት እናውቃለን፡፡ በዚህም በቀጣይ እስከምንገናኝ በደህና ቆዩን ብለን እንሰናበታለን፡፡
የፕሮግራሙ ድምጽ
Information sources
ምስጋና
የዚህ ጽሑፍ አዘጋጅ፡- ኃይለአምላክ ካሳዬ፣ ጋዜጠኛ፣ አዲስ አበባ፣ ኢትዮጵያ፡፡
የዚህ ጽሑፍ ገምጋሚ፡- ጂመና ኢይዛጉይር፣ ሲኒየር ክላይሜት ቼንጅ ስፔሻሊስት፣ ኢኤስኤስኤ ቴክኖሎጂስ ኢንኮርፖሬትድ፣ ካናዳ፡፡
የመረጃ ምንጮች
ከሚከተሉት ሰዎች ጋር የተደረጉ ቃለ መጠይቆች፡- አያኖ መገርሳ፣ አርሶ አደር፣ ሚያዚያ 18፣ 2006 ጌጤ ቶሎሳ፣ አርሶ አደር፣ ሚያዚያ 18፣ 2006 ባዩ ዳባ፣ አርሶ አደር፣ ሚያዚያ 19፣ 2006
ብርቄ ዎቆ፣ አርሶ አደር፣ ሚያዚያ 19፣ 2006 ከበደ ጅሩ፣ ያገር ሽማግሌ፣ ሚያዚያ 21፣ 2006
መገርሳ ኢሬና፣ ግብርና ባለሙያ (አግሮኖሚስት)፣ ሚያዚያ 30፣ 2006 የሺ ቤኛ፣ አርሶ አደር፣ እና ልጇ ደያሳ ጅሩ፣ ግንቦት 18፣ 2006፡፡
መልካ ኮሬ፣ አርሶ አደር፣ ግንቦት 19፣ 2006፡፡
በውጭ ጉዳይ፣ ንግድ እና ልማት ዲፓርትመንት በኩል ከካናዳ መንግስት በተገኘ የገንዘብ ድጋፍ የተካሄደ ፕሮጀክት